انسان از دیرباز به دنبال ارتباط نزدیک با طبیعت بوده است و هم زیستی توأمان فضای باز و بسته ریشه در این خواسته دارد. بهره برداری از فضاهای بسته در کنار فضاهای باز و نیمه باز از الگوهای معماری ایرانی در طراحی مسکن به حساب می آید که پیوسته مدنظر معماران بوده و فرایند شکل گیری و تحول آن ها با گذر زمان رابطه ای متناظر داشته است. هدف این پژوهش یافتن راهکارهای عملی برای احداث حیاط در ساختمان های بلند است. روش تحقیق در این پژوهش کیفی، استدلال منطقی است و داده ها از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانه ای گردآوری شده است. یافته ها نشان می دهد که با احداث حیاط های عمومی در مقیاس اول، حیاط های نیمه خصوصی در راستای افزایش روابط بین واحدهای مسکونی در مقیاس دوم و ادغام حیاط های خصوصی در مقیاس سوم می توان برخی از عملکردهای حیاط های گذشته را احیا کرد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر، حاکی از آن است که به کارگیری الگوی فضاهای باز و نیمه باز در ساختمان های بلند امروزین، آثار روان شناختی درخور توجهی بر زندگی ساکنان و مجاوران این بناها و همچنین آثار محیطی و کالبدی متناسب آن بر این بناها و فضاهای پیرامون آن ها خواهد داشت.

این مقاله به بررسی تأثیر فضاهای نیمه باز بر تعاملات اجتماعی در شهرهای مدرن پرداخته است. هدف اصلی تحقیق، شناسایی و تحلیل عواملی است که در طراحی فضاهای نیمه باز می توانند به تقویت تعاملات اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی شهری کمک کنند. روش پژوهش به صورت کیفی و مبتنی بر مشاهده های مستقیم، مصاحبه های نیمه ساختاریافته و تحلیل داده ها با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی است. یافته ها نشان می دهد که فضاهای نیمه باز، با ایجاد محیطی مناسب و دوستانه، امکان تعاملات اجتماعی را برای شهروندان فراهم می کنند و در کاهش احساس انزوا نقش موثری دارند. عواملی چون دسترسی به عناصر طبیعی، نورپردازی مناسب، وجود امکانات رفاهی و حفظ حریم شخصی به عنوان عوامل کلیدی در بهبود کیفیت تعاملات اجتماعی در این فضاها شناسایی شده اند. همچنین، نقش فرهنگ و ارزش های اجتماعی در نحوه استفاده و میزان تعاملات اجتماعی در فضاهای نیمه باز به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که طراحی این فضاها باید با توجه به ویژگی های فرهنگی جامعه هدف صورت گیرد. در پایان، پیشنهادات کاربردی برای طراحان شهری و معماران ارائه شده و پیشنهاداتی برای پژوهش های آتی به منظور بررسی تاثیر نوع و کیفیت امکانات رفاهی و همچنین مطالعه مقایسه ای در فرهنگ های مختلف مطرح شده است.

بیان مساله: تقش فضاهای نیمه باز در زندگی شهری انسان معاصر بر کسی پوشیده نیست. این فضاها علاوه بر عملکرد های زیست محیطی و اقلیمی رسالت مهمی در ایجاد ارتباط انسان با طبیعت و کاهش استرس های محیطی ایفا می کنند. بهینگی در طراحی این فضاها به گونه ای که امکان تعامل حداکثری کاربر و فضا برقرار شود از جمله مواردی است که در برنامه ریزی جهت این دست از فضا اهمیت ویژه ای دارند. در بدنه شهرها بسیار مشاهده شده است که فضاهای نیمه باز یک ساختمان در عین داشتن خصوصیات کالبدی یکسان، پویایی و زیست پذیری متفاوتی را از خود نشان می دهند. می توان علت این تفاوت را در آن دانست که به منظور تعامل پذیری، علاوه بر محیط، کاربر و ویژگی های شخصیتی او نیز در این فرآیند دخیل می باشند. لذا در زمینه طراحی به عنوان یک فرآیند پیش از اشغال می بایست به علت عدم شناخت دقیق از کاربر و نحوه اشغال فضا توسط او، باید به پیش بینی و بهینه سازی عوامل مرتبط با کالبد به صورت ساختاری و غیر ساختاری به عنوان متغیر های در دسترس اتکا نمود. در این راستا در این پژوهش بررسی میگردد که در طراحی فضاهای نیمه باز مسکونی این عوامل و شاخص های سازنده آنها تا چه اندازه و به چه صورت در رابطه متعامل با کاربر نهایی تا کنون توانسته اند نقش پررنگ تری را ایفا نمایند. سوال تحقیق: میزان تعامل کاربر نهایی و فضاهای نیمه باز در واحد های مسکونی بر اساس چیدمان فضایی آنها چگونه است؟ چه مولفه هایی بیشترین تاثیر را در تعامل کاربر نهایی با فضاهای نیمه باز ایجاد نماید؟ اهداف تحقیق: دستیابی به راهکاری جهت بررسی تعامل پذیری فضاهای نیمه باز مسکونی معاصر در راستای کمک به ارتقای راندمان فضا در طراحی فضاهای نیمه باز. روش تحقیق: پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کاربردی بوده که به روش کمی صورت گرفته است و رویکرد حاکم بر تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی – تحلیلی است و ابزار تحقیق از نوع برداشت میدانی و مصاحبه و تحلیل داده های آن نیز به وسیله تکنیک نحو فضا و نرم افزار Depth Map و آنالیز داده ها از طریق بررسی ضریب همبستگی به وسیله نرم افزار Spss انجام شده است. مهم­ترین یافته ­ها و نتیجه ­گیری تحقیق: در نهایت نتایج پژوهش حاکی از آن است که ویژگی های ساختاری بیش از ویژگی های غیر ساختاری در تعامل پذیری فضاهای نیمه باز مسکونی تاثیر گذارده اند. در میان این ویژگی ها شاخص اتصال در میزان تعاملات و شاخص همپیوندی در شدت و نوع این تعاملات بیشترین تاثیر را داشته اند. شاخص عمق متوسط نیز هم با میزان و هم شدت تعاملات ارتباط خطی معکوس دارد. علاوه بر شاخص های ساختاری، مولفه هایی همچون شیوه تملک، متراژ، نسبت فضای نیمه باز به زیربنا، سرانه فضای نیمه باز در تعامل پذیری فضاهای نیمه باز موثر بوده اند. همچنین در یافته های این پژوهش مشخص شده است در صورتی که کاربر نهایی به حدی در ویژگی های کالبدی مداخله نماید که بتواند بر ویژگی های ساختاری فضا تاثیر بگذارد، تعاملات او با فضای نیمه باز به حداکثر می رسد.

تناسبات، یکی از اصول مهم به کار گرفته شده در ساخت بناهای تاریخی ایران است. عوامل متعددی در بکار بردن یک نوع مشخص از تناسبات در فضا، مؤثر هستند؛ که بوم منطقه و اقلیم، از مهم­ترین آن­ها است. بوشهر یکی از شهرهای اقلیم گرم و مرطوب ایران است که خانه ­های بافت تاریخی آن، دارای فضاهای باز و نیمه ­باز متعددی است. سیمای کلی فضاهای مذکور در بناهای تاریخی به گونه ­ای است که به نظر می­ رسد تناسبات این فضاها از اصول مشخصی پیروی می­ کند. از این رو نگارندگان با هدف بازشناسی اصول تناسباتی و هندسی حاکم بر فضاهای باز و نیمه ­باز خانه­ های تاریخی بوشهر، در راستای بازبه کارگیری و بهره ­گیری از عملکردهای حاصل از آن در معماری معاصر، این تحقیق را صورت دادند. در این راستا، تحقیق در دو بخش مبانی نظری و مطالعات میدانی، تنظیم شده است. بخش مبانی نظری با استفاده از مطالعات اسنادی و در جهت معرفی، بررسی پیشینه و عملکرد این فضاها بوده است و بخش میدانی با استفاده از مشاهده­ مستقیم نمونه­ های مطالعه و استفاده از نقشه­ های از پیش تنظیم شده از بناها و تطبیق آن با اندازه ­گیری­ های عددی با استفاده از متر لیزری انجام شده است. بررسی­ های یافته­ های حاصل از هندسه، اعداد و اندازه­ های استخراج شده از فضاهای باز و نیمه ­باز در خانه ­های تاریخی بندر بوشهر، نشان می ­دهد که هر یک از این فضاها دارای هندسه­ تناسباتی مشابهی در تمام نمونه­ ها بوده ­اند؛ فضاهای حیاط دارای هندسه مربع و یا نزدیک به آن، با نسبت ارتفاعی زیاد، عرض دالان­ ها، رواق­ ها و طارمه ­ها زیاد و تقریبا نزدیک به 3 متر است که جهت ایجاد عمق بیشتر سایه ­اندازی بوده است. هندسه­ غالب فضاهای نیمه ­باز مستطیل کشیده و ارتفاع آن­ها زیاد و نزدیک به عدد 4 می­ باشد که جهت انتقال گرما به بالا بوده است.

با توجه به کمبود مسکن و سیاست گذاری های اخیر برای تامین آن مطابق الگوی مصرف مسکن در کشور، فضای باز یا حیاط از برنامه طراحی واحدهای مسکونی مستقل حذف یا بسیار محدود شده است. ایجاد شرایط مطلوب، به گونه ای که ساکنان هر محله فضای کوچه را ادامه فضای باز خانه و مکان فعالیت های مکمل زندگی روزمره به شمار آورند، می تواند نقش مهمی در زندگی شهری داشته باشد. فضاهای باز مسکونی، هم از نظر برقراری روابط اجتماعی در مقیاس همسایگی و محله ای و هم از نظر ساختار و سیمای شهر و تامین پیوستگی بافت های مسکونی محله - که واحد اصلی تشکیل دهنده شهرها شمرده می شوند - اهمیت می یابد. وجود سلسله مراتب در فضاهای دسترسی و ایجاد رابطه ای منطقی، منسجم، پیوسته و خوانا بین سه عنصر اصلی ساختمان، معابر و فضاهای عمومی عاملی موثر در هویت بخشی و شناسایی محلات مسکونی خواهد بود. به موازات تکمیل طرح مصوب «اصول طراحی محله های مسکونی در تناسب با شرایط جسمی و روانی کودکان و سالمندان»، پروژه تحقیقاتی «رهنمودهای طراحی فضاهای باز محله های مسکونی متناسب با شرایط سالمندان» در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن به اجرا در آمد. در این مقاله بخشی از دستاوردهای پروژه مذکور، شامل مبانی و رهنمودهای طراحی فضاهای باز مسکونی ارایه خواهد شد. رهنمودهایی که لازم است در طراحی یا بهسازی فضاهای باز مسکونی در نظر گرفته شوند تا با ایجاد فضاهایی قابل دسترس، ایمن، پویا و زنده، امکان تعامل اجتماعی سازنده فراهم آید.

در گذشته فضاهای شهری محل ملاقات و گفتگوی شهروندان بوده، افراد در این مکان گرد هم می آمدند و بر مبنای سنت های کهن (جشن ها، اعیاد، مراسم مذهبی و ...) با یکدیگر ارتباط برقرار کرده، معاشرت می نمودند. محیط های شهری جایی بود که در آن انسان به ارضای نیازهای اجتماعی خود می پرداخت و خانواده مکان ارضای نیازهای طبیعی محسوب می شد. به عبارت دیگر محیط های شهری حوزه فرهنگی و خانواده حوزه طبیعی بود.در دوران معاصر فضاهای باز شهری اغلب برای اتومبیل طراحی شده اند، که نه تنها برای ارضای نیازهای اجتماعی مناسب نبوده، سبب قطع رابطه اجتماعی و نادیده گرفتن سنت ها و فرهنگ جوامع نیز شده است. به این ترتیب شکل ظاهری فضاهای باز شهری برای حرکت اتومبیل نقش اصلی را یافته و نقش مردمی که قرار است از فضاهای باز شهری به عنوان فضاهای اجتماعی، فرهنگی استفاده کنند، نادیده انگاشته شده است. هم چنین بدنه های ساختمانی که نقش مهمی در خوانایی فضا دارند اغلب بدون ارتباط با این فضاها قرار می گیرند. مشکلاتی که این دیدگاه به بار می آورد و صدماتی را بر جوامع و هویت شهرها وارد کرد، متفکرین را بر این داشت که فضاهای باز شهری را برای عملکردهای مختلف به وجود آورند.لذا ایجاد فضا و خوانایی آن از طریق تظاهر بصری بدنه ها، که توسط حس بازنمایی، تداعی کنندگی و فرآیند بازشناسی به وجود می آید، مد نظر قرار گرفت. از این رو با الهام از بافت های سنتی و ایده توجه به نیازهای فرهنگی جامعه توصیه نمودند که فضاهای باز شهری را می توان توسط بدنه های ساختمانی به نحوی ایجاد نمود که ضروریات زندگی امروز در برداشته باشد. به این ترتیب فاکتورهای فرهنگی هر جامعه ترکیبی از فضاهای باز و بسته ای را به وجود خواهد آورد که نیازهای کالبدی، محیطی و روان شناختی جوامع را برآورده نماید.در این دیدگاه شکل کالبدی فضاها و نیازهای فرهنگی جامعه با هم ترکیب شده و وجه مشخصه خود را در شکل مجموعه به جای می گذارد. همین امر قانونمندیی را سبب می شود که هویتی خاص، کلیتی منسجم به همراه هماهنگی با شکل محیط صنعتی و بوم خواهد داشت.علاوه بر آن پرهیز از تقلیدهای ناصحیح، جلوگیری از آشفتگی های محیطی و ایجاد روابط اجتماعی مناسب را به دنبال خواهد داشت، و در نهایت حاصل آن مجموعه ای خواهد بود که پیوندی تنگاتنگ با محیط و جامعه دارد.

فضاهای باز نقش حیاتی در افزایش کیفیت هر محیط و فضایی دارند. بهبود وضعیت کیفیت زیستی بشراز طریق افزایش سرزندگی در فضا صورت می گیرد. بنابراین می توان سرزندگی را جزئی جدایی ناپذیر از یک فضای مطلوب دانست که درصدد انتقال حس نشاط به مخاطبان است. ازاین رو مقاله حاضر در نظر دارد تا با واکاوی حوزه نظری پژوهش های انجام شده در قلمرو سرزندگی، به فراتحلیل عوامل سرزندگی محیطی در فضای باز بپردازد. با توجه به این که سرزندگی در فضاها، فرهنگ ها و جوامع مختلف می تواند معانی و عوامل متفاوتی داشته باشد، در این مقاله سعی شده که جمع بندی نظری در حوزه عوامل با توجه به انواع مختلف فضاهای باز در تحلیل ها صورت گیرد. جامعه آماری 40 مقاله (20 مقاله داخلی و 20 مقاله خارجی) در بازه زمانی 1385-1397 است. گردآوری داده ها از مقالات براساس پروتکل پریسما بوده که با نظر متخصصان مورد انطباق قرار گرفته است. پس از مرور نظام مند مقالات، برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش فرا تحلیل و نرم افزار CMA2 استفاده شد. همچنین پس از تحلیل استنباطی داده ها از طریق نمودار قیفی، روش رگرسیون خطی اگر، خطای انتشار و آزمون Q ناهمگونی، با استفاده از روش رگرسیون خطی و رگرسیون چند متغیره، ابتدا میزان ارتباط بین یکایک متغیرهای مستقل و سپس کلیه متغیرهای مستقل در ابعاد مختلف با متغیر وابسته یعنی سرزندگی محیطی مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته های تحقیق نشان می دهد، در مورد تأثیر متغیرهای مستقل بر سرزندگی، بین سرزندگی و متغیرهای مستقل رابطه مثبت و مستقیمی وجود دارد؛ همچنین در مطالعات صورت گرفته، متغیر ایمنی و امنیت بیشترین تأثیر را بر سرزندگی محیطی دارد و در درجه دوم متغیر مشارکت و تعاملات اجتماعی مؤثرترین متغیر است. همچنین متغیر کالبد و فرم بنا کمترین تأثیر را بر سرزندگی محیطی دارد و تأثیرات دیگر متغیرها تقریباً ثابت است.

دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه خلیج فارس بوشهر، یکی از نمونه معماری­ هایی است که با هدف میان­ افزایی و احیای بافت تاریخی این منطقه ایجاد شده است. فضاهای باز و نیمه ­باز در عمارت­ های تاریخی بوشهر، از عناصر تأثیرگذار و چشمگیر در معماری این منطقه به شمار می­ روند؛ بنابراین با بررسی این عناصر در بناها، تا حد زیادی می­ توان الگوهای معماری این منطقه را مورد بررسی قرار داد. نگارندگان در این تحقیق، با هدف آشنایی با رویکردهای معماری بومی در فضاهای باز و نیمه ­باز بافت تاریخی بوشهر، به چگونگی حفظ این الگوهایی در معماری و شهرسازی امروزی پرداخته­ اند. در این راستا این تحقیق به مقایسه ­ای تطبیقی تفاوت­ ها و تشابهات در معماری فضا­های باز و نیمه­ باز در نمونه­ های بومی بافت تاریخی و نمونۀ الهام گرفته شده از آن می­ پردازد. تحقیق حاضر به صورت کیفی و به روش توصیفی تحلیلی، 10 نمونه از بناهای شاخص بافت تاریخی بوشهر را با ساختمان میان ­افزای دانشکدۀ هنر و معماری خلیج فارس، مورد مطالعه قرار داده است. مطالعات اسنادی درراستای تنظیم ادبیات تحقیق، بررسی پیشینۀ موضوع و مطالعۀ اولیه پیرامون معماری تاریخی بوشهر، صورت گرفته و مطالعات میدانی با استفاده از مصاحبه و مشاهده در جهت بررسی نمونه­ های مطالعاتی، به کار گرفته شده است. یافته­ های تحقیق نشان داد که در طراحی فضا­های باز و نیمه ­باز ساختمان میان­ افزای دانشکدۀ هنر و معماری، ازنظر عملکردی و هندسی الگوبرداری صحیحی از عمارت­ های تاریخی بوشهر، صورت گرفته ­است اما ازنظر برخی ویژگی­ های ظاهری مانند به کارگیری مواد و مصالح و تناسبات، این الگو­برداری یکسان نیستند و شکل و شمایل امروزی­ تری نسبت به عمارت­ های تاریخی به خود گرفته است.